Bir tarafta
Boeing 707,
717,
727,
737,
747,
757,
767,
777 ve çoğumuzun
Dreamliner olarak bildiği
787. Diğer tarafta
Airbus A300,
A310,
A320 Ailesi,
A330,
A340,
A350 ve
A380. Bu uçak tiplerinden hangileri ile seyahat ettiniz, ya da hangileriyle seyahat etmeyi çok seviyorsunuz bilemem! Ama Saydığım uçak modellerinin rastgele atanan harf ve sayıların bir kombinasyonu olmadığını fark etmişsinizdir sanırım. Peki bu isimler neye göre veriliyor? Evet işte size bugün uçak imalatçılarının ürettiği uçak modellerinin adını belirlerken gözettiği kuralları anlatacağım. Hadi başlayalım...
Uçak modellerinin isimlendirme süreçlerinin arkasında aslında ince ayarlar ile yapılmış katı bir sistem var. Önce
Airbus ile başlayalım...
Airbus İsimlendirme Prensibi
2019 yılında kuruluşunun 50. yılını kutlayan
Avrupalı imalatçı
Airbus, ürettiği ilk uçağa
A300 adını verdi. Bu isimlendirmenin arkasında son derece basit bir kural vardı;
A harfi
Airbus’ı,
300 ise üretilen uçağın yolcu kapasitesini anlatıyordu. Daha sonra
Airbus bu sisteme devam etmeye karar verdi ve uçakların isimlerini
10’lar ekleyerek devam etti...
A310,
A320,
A330,
A340,
A350 ve
A380 modelleri ortaya çıktı.
Peki
Airbus neden
A360 ve
A370’i atlatı dersiniz? Bunun birkaç nedeni var... Çünkü
A380 Dünyanın en büyük yolcu uçağı olarak tasarlanıp üretildi. Gelecekte bir gün
A350 ile
A380 arasında büyüklüğe ve kapasiteye sahip bir uçak üretilmesi senaryosu için
A350 ile
A380 arasında boşluk bırakıldı.
Airbus süper
jumbo jet A380’in tasarım aşamasında bir isim düşünürken her hangi bir üreticinin bir ürünü piyasaya sürmeden önce yapması gerekeni yaptı ve bir pazar araştırmasında bulundu. Uçağa
A370 ismi verilirse rakibi
Boeing uçaklarında kullandığı isimlendirmeyle yakından ilişkili olabilecek algısı nedeniyle bundan vazgeçti. Ayrıca
A380 uçağının gövde kesitine bakıldığında “
8” rakamını andırdığını, öte yandan “
8” rakamının
Asya kültürlerinde değerli bir rakam olarak kabul edilmesi ve
A380 için
Asya’nın önemli bir hedef pazar olması gibi sebeplerle
A380 isminin belirlendiği biliniyor.
|
United Havayollarına ait Airbus A320 ve Boeing 737-800 tipi yolcu uçakları San Francisco havalimanına paralel iniş gerçekleştiriyor. |
A318,
A319 ve
A321 gibi modeller ise
A320 Ailesinin birer üyesi, bu yüzden onların adlandırılmasında ailenin en önemli üyesi
A320’den küçük kesintiler yapılarak gövdesi daha büyük olana
A319, daha küçük olana ise
A318 ismi verildi.
A320’ye eklemeler ve geliştirmeler yaparak bir üst düzeye taşınan modele ise
A321 ismi verildi. Bitmedi, “
A” ve yanındaki "
3" rakamdan oluşan dörtlü sembol aslında
Airbus uçaklarının tam adı değil.
Airbus uçak modellerinin tam sürümünde üç tane daha sayı var. Örneğin;
A320-231 gibi; Bu isimlendirme sisteminde uçağın
A320 Ailesine ait olduğunu görüyoruz. Sonuna eklenen
-231’den ise uçağın Airbus
A320-200 serisinin bir parçası olduğunu ve bu uçağın
2. versiyonu olduğunu anlıyoruz. Sondaki "
2" rakam ise; uçakta kullanılan motor tipi ve motorun sağladığı itki oranını gösteriyor. Hemen örneklerle açıklayalım; Aşağıdaki tabloda
A330-243 modelini incelersek, uçağın
A330 ailesinin ikinci versiyonu olan
A330-200 serisine ait olduğunu, “
4” koduda
Rolls-Royce motorlarından güç aldığını ve sondaki “
3”den de “
Trent 772B”
322 kilonewton itki gücüne sahip olduğunu anlıyoruz.
Airbus A330 alt modellere göre motor verileri;
A330
|
A330-200 |
Uzunluk - 59.0 metre
orta ila uzun menzil
(MTOW - 230,000 - 233,000 kg) |
A330-200 c/n 037 |
Airbus Kodu |
Motor Varyantları |
|
A330-201 |
300 kN
General Electric
CF6-80E1A2
|
İlk teslim edilen
Airbus 330 |
A330-202 |
311 kN
General Electric
CF6-80E1A4
|
30 Aralık 1993 |
A330-203 |
320 kN
General Electric
CF6-80E1A3
|
|
A330-221 |
285 kN
Pratt & Whitney
PW4164
|
A330-222 |
305 kN
Pratt & Whitney
PW4168
|
A330-223 |
305 kN
Pratt & Whitney
PW4168A
|
A330-241 |
300 kN
Rolls-Royce
Trent 768
|
A330-242 |
316 kN
Rolls-Royce
Trent 772
|
A330-243 |
320 kN
Rolls-Royce
Trent 772B
|
A330-244 |
334 kN
Rolls-Royce
Trent 775
|
A330-300 |
Uzunluk - 63.6 metre
orta ila uzun menzil
(MTOW - 230,000 - 233,000 kg) |
Airbus Kodu |
Motor Varyantları |
A330-301 |
300 kN
General Electric
CF6-80E1A2
|
A330-301 |
300 kN
General Electric
CF6-80E1A2
|
A330-302 |
320 kN
General Electric
CF6-80E1A3
|
A330-321 |
287 kN
Pratt & Whitney
PW4164
|
A330-322 |
305 kN
Pratt & Whitney
PW4168
|
A330-323X |
305 kN
Pratt & Whitney
PW4168 (extended range)
|
A330-341 |
300 kN
Rolls-Royce
Trent 768
|
A330-342 |
316 kN
Rolls-Royce
Trent 772
|
A330-343X |
320 kN
Rolls-Royce
Trent 772B (extended range)
|
A330-344 |
334 kN
Rolls-Royce
Trent 775
|
Bir örnek daha verelim;
A340-311 denildiğinde,
A340 serisinin
3. versiyonu olan
A340-300 serisine ait olduğunu ve “
CFM65-5C2” motorundan güç alıp,
139 kilonewton itiş gücüne sahip olduğunu anlıyoruz. Aşağıdaki tablodan
A340 modelinin diğer alt modellerini inceleyebilirsiniz.
Airbus A340 alt modellere göre motor verileri;
A340
|
A340-200 |
Uzunluk - 59.4 metre
orta ila uzun menzil
(MTOW - 275,000 kg) |
A340-600 c/n 008 |
Airbus Kodu: |
Motor Varyantları: |
|
A340-211 |
139 kN
CFM56-5C2
|
İlk teslim edilen
Airbus 340 |
A340-212 |
145 kN
CFM56-5C3
|
29 Ocak 1993 |
A340-213/-213X |
151 kN
CFM56-5C4
(-213X = extended range)
|
A340-300 |
Uzunluk - 63.6 metre
orta ila uzun menzil
(MTOW 271.000 - 275,000 kg) |
Airbus Kodu: |
Motor Varyantları: |
A340-311 |
139 kN
CFM56-5C2
|
A340-312 |
145 kN
CFM56-5C3
veya
CFM56-5C3/F
|
A340-313/-313X |
151 kN
CFM56-5C4
(-313X = Genişletilmiş menzil)
|
A340-500 |
Uzunluk - 75.3 metre
uzun, ultra uzun menzilli
(MTOW 365,000 kg) |
Airbus Kodu: |
Motor Varyantları: |
A340-541 |
236 kN
Rolls-Royce
Trent 553
|
A340-542 |
249 kN
Rolls-Royce
Trent 556
|
A340-600 |
Uzunluk - 67.9 metre
orta, ultra uzun menzilli
(MTOW 365,000 - 380,000 kg) |
Airbus Kodu: |
Motor Varyantları: |
A340-641 |
236 kN
Rolls-Royce
Trent 553
|
A340-642 |
249 kN
Rolls-Royce
Trent 556-61/556A2-61
|
A340-643 |
264 kN
Rolls-Royce
Trent 560A2-61
|
Airbus’ın uçaklarına
A3XXX şeklinde yaptığı adlandırmanın bir önemli istisnası var.
Avrupalı imalatçı 2017 yılının Ekim ayında
Bombardier C serisi uçaklarının üretim programlarının çoğunluk hissesini satın almaya karar verdiğini açıkladı. Bölgesel uçak pazarında önemli bir güç haline gelmek isteyen
Airbus,
CS100 ve
CS300 isimli uçakları kendi ürün gamına alırken isimlerini
A220-100 ve
A220-300 olarak değiştirdi.
Boeing İsimlendirme Prensibi
Amerikalı imalatçı uçaklarının çoğunu
7X7 prensibi ile isimlendiriyor, yani uçakların isimleri “
7” ile başlıyor, “
7” ile bitiyor.
7X7 kuralı ile piyasaya çıkan ilk
Boeing uçağı
Boeing 707’idi.
Boeing’in tarihine baktığımızda başlangıçta sadece askeri uçaklar üreten bir şirket olduğunu görüyoruz. 2. Dünya Savaşından sonra işi ticari uçak pazarına genişletmeye karar veren
Boeing ardından çeşitlendirme stratejisinin bir parçası olarak ürünlerine farklı kodlar verdi.
300 ve
400’ler üretimi devam eden uçakları temsil ediyordu. Türbin motorlarında
500, roket ve füzelerde
600 kodu belirlenirken, jet motorlu yolcu uçakları için
700 belirlendi. Bu prensibi takiben ilk jet motorlu uçağın
Boeing 700 olması beklenirdi. Ancak şirketin pazarlama departmanı bu isimin ilgi çekici olmadığını söyleyerek, uçağın adının
707 olmasını önerdi.
707’nin başarılı bir şekilde piyasaya sürülmesinin ardından daha sonraki uçaklara sırasıyla
717,
727,
737, (
...) adları verildi. Gelinen son noktada
Boeing 787 Dreamliner’a kadar ulaşıldı.
Tıpkı
Airbus’da olduğu gibi
Boeing uçaklarının isimleri de aslında bizim bildiğimizden daha uzun. Ancak
Boeing isimlendirmede ki hanelerin motor ve itki güçü yerine müşteri koduna ayırmış.
Boeing’den uçak alan her bir müşterinin sistemde bir kodu var,
Boeing bu kodlama işlemini ilk havayolu müşterisi olan
PAN American World Airways, yani bilinen adıyla
PANAM ile başladı. Amerikalı imalatçı
PANAM’a müşteri kodu olarak
21’i atadı. Neden 21 derseniz? Bunun arkasında
PANAM’ın 1949’ta hizmete giren
21 tane
Boeing 377 uçağı sipariş etmesi olduğu sanılıyor. Zira bu 21 uçaktan oluşan sipariş paketi o zamana kadar
Boeing’in aldığı ilk büyük sipariş olarak kayıtlara geçti.
Boeing Müşteri Kodları
Boeing yıllar içinde uçakları havayolları ile eşleştirmek için kullandığı 5 farklı diziye sahip; İlk önce
PANAM’a
21 kodunun verilmesiyle başlayan dizi
99’a kadar devam etti. Ardından
01 ile
19 arasındaki ikinci grup başladı. Daha sonra
A0 ile
Z9 arasındaki müşteri kodları,
0A ile
9Z arasında devam etti. 5. ve son isimlendirme formatında ise
AA ile
ZZ arasında müşteri kodları dahil ediliyor. Ülkemizin bayrak taşıyıcıları olan
Türk Hava Yolları’nın
Boeing kodu
F2,
Pegasus’un kodu
2R,
SunExpress’in ki ise
HC, yani bunun anlamı şu;
Boeing fabrikasından çıkan
777-3F2 kodlu bir uçak
Boeing 777 uçaklarının 3. versiyonu olan
300 serisine ait ve
Türk Hava Yolları’na teslim edilmiş. Burada ilginç olan detay ise; uçakların
havayolları veya
leasing şirketleri arasında el değiştirmesi durumunda bile kodların değişmemesi. Yani
Boeing sisteminde tüm uçaklar orijinal müşterisinin kimliğini koruyor. Bununla alakalı verilen en iyi benzetme örneği; müşteri kodlarının bir uçak için kızlık soyadı görevi görmesi ve tüm hizmet ömrü boyunca onunla birlikte kalması.